મારું સપનું જલ્દી જ હકીકત બનતું જોવા મળશે, સિંહોની જેમ મારું ઘર પણ બની જશે સાસણ ગીરમાં: પરિમલ નથવાણી.

પરિમલ નથવાણી હાલમાં ભલે એક અવ્વલ દરજ્જાના કોર્પોરેટ પ્રોફેશનલ, સાંસદ, ક્રિકેટ પ્રેમી અને અગ્રેસર નેતા રહ્યા હોય. પરિમલ નથવાણી દુનિયાના કોઈપણ ખૂણામાં પોતાનું જીવન આરામથી વિતાવવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, તેમ છતાં પરિમલ નથવાણી સાસણ ગીરમાં જ હાશકારાનો અનુભવ કરે છે.

પરિમલ નથવાણીનો સાસણ ગીર પ્રત્યેનો પ્રેમ નવો નવો નથી.’જયારે હું કઈ જ ના હતો , ફક્ત એક સામાન્ય નાગરિક હતો તે સમયથી જ હું અહિયાં બસ કે ટ્રેન મારફતે મુસાફરી કરીને સાસણ ગીર આવું છે અને ઘણા બધા દિવસો સુધી અહિયાં રહું છું. ગીરના સિંહો મને પ્રકૃતિની સાથે નજીક રહેવાની અકલ્પનીય શાંતિ અને સંતોષનો અનુભવ કરાવે છે.’ પી.એન. તરીકે પ્રસિદ્ધ થયેલ પરિમલ ભાઈ નથવાણી સાસણ ગીર પ્રત્યે પોતાનો પ્રેમ દર્શાવતા કહે છે.

ગીર એ એશિયાટિક સિંહોનું અંતિમ ઘર છે. ગીરમાં જ પરિમલ ભાઈ નથવાણી પણ સિંહોની સાથે પોતાનું એક ઘર બનાવીને પોતાના સૌથી મનપસંદ પ્રાણીને જંગલમાં વિહરતા જોવાની ઈચ્છે છે.

પંખીઓના કલરવની વચ્ચે, જ્યાં શાંત વાતાવરણ ફક્ત સિંહની ગર્જનાઓથી વિરામ લેતા અરણ્યનું મૌનને ફરીથી તોડતા ઘણા વાંદરાઓના આગવા અવાજમાં સાંભળવા મળતી સીટીઓ સાથે જ સિંહોનું સાવધાનીથી આગમન કરે છે. તે ધરતી પર પરિમલભાઈ પોતાનું ઘર હોવાનો અનુભવ કરે છે.

‘હું મૂળ જામખંભાળિયાનો નિવાસી છું. જામખંભાળિયા ગીરથી ૨૧૫ કિલોમીટરના અંતરે આવેલ છે. કેટલીક વાર હું આ અંતર ગમે તેમ મુસાફરી કરીને પણ ગીર આવતા હતા.’ પરિમલ નથવાણી પોતાના જુના દિવસોને યાદ કરતા જણાવે છે કે, છેલ્લા ૩૫ વર્ષથી તેઓ નિયમિત રીતે ગીરની મુલાકાત લેતા હોય છે. ગીરમાં ચા- નાસ્તાની દુકાનના માલિક હોય કે પછી વનવિભાગના લોકો, પરિમલભાઈની નમ્રતા અને સિંહોના સંરક્ષણ કરવા માટે આપવામાં આવેલ યોગદાનની ખુબ જ પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. વર્તમાન સમયમાં પરિમલભાઈ નથવાણી રિલાયન્સમાં કોર્પોરેટ બાબતોનું પ્રેસિડેન્ટ પદ ધરાવે છે. ધીરુભાઈ અંબાણીની દર્શનશક્તિથી તેઓ જીવનમાં આગળ આવ્યા હોય તેવું નમ્રતાથી સ્વીકાર કરે છે. તેઓ તેલંગણાથી રાજ્યસભાના સાંસદ અને એક પરોપકારી સામાજિક નેતા પણ છે. પરિમલભાઈએ જીવનમાં ખુબ જ ઉતાર- ચઢાવ જોયા છે આ તમામ ઉતાર- ચઢાવ દરમિયાન એક વસ્તુ જે તેમની સાથે સતત રહે છે તે છે પરિમલભાઈનો ગીર અને ગીરના સિંહો પ્રત્યેનો પ્રેમ અને લગાવ.

‘બહુ થયું હવે મારું ઘર જ ગીરમાં હોવું જોઈએ!’ પરિમલભાઈ વાઈબસ ઓફ ઈન્ડિયાને જણાવ્યું છે કે, તેમને પોતાની આસપાસ અન્ય વધારે આવશ્યકતા લાગતી નથી. ‘ગીરમાં અંદાજીત ૭૦૦ સિંહ રહે છે. આ સિંહોનું નિરીક્ષણ કરવું, તેમની અન્ય વ્યવસ્થા કરવા માટે સતત પ્રયત્નશીલ રહેવાનું જ મારું કામ માનીને ગીરમાં રહેવા ઈચ્છુ છું’ પરિમલભાઈ આ વાત જણાવતા પોતાનું હાસ્ય અટકાવી શક્ય નહી.

૩૫ વર્ષ પહેલાના સમયને યાદ કરતા પરિમલભાઈ કહે છે કે, તે સમયે તેમની પાસે કપડા ધોવડાવવાના પૈસા પણ હતા નહી. તે સમયે તેઓ એસ.ટી. બસમાં ગીર આવતા અને જંગલમાં પોતાની રીતે ફરતા. તે સમયે તેઓ પોતાના કપડા પણ જાતે જ ધોતા અને સસ્તી લોજમાં રાત વિતાવતા, તેનું ભાડું ૧૦ રૂપિયા હતું.

પરિમલભાઈનો ગીર અને ગીરના સિંહો સાથેનો અનોખો સંબંધ આવી રીતે શરુ થયો હતો, જે આજે પણ એટલો જ પ્રબળ છે. રિલાયન્સના નેતૃત્વ હેઠળ પરિમલભાઈએ ગીર વિસ્તારમાં અત્યાધુનિક કુવાનું નિર્માણ કરાવ્યું છે અને તેમનો લક્ષ્ય 3 હજાર કુવાઓનું નિર્માણ કરવાનો છે.

સિંહો રાતના સમયે સીધી કે પછી ઉપરની તરફ જોઈને ચાલે છે એટલા માટે કુવામાં પડી જવાનો ભય સતત રહે છે. આ બાબતને ધ્યાનમાં રાખતા પરિમલભાઈએ કુવાઓનું નિર્માણ કરાવ્યું છે. જેમાં આ જોખમ રહે છે તે રીતે કરવામાં આવે તે સુનિશ્ચિત કર્યું છે.

ગીરના માલધારીઓના ઢોર અવારનવાર સિંહોના શિકાર બની જાય છે. તેમ છતાં તે લોકોનો સિંહો સાથેનો અનોખો સંબંધ સતત જળવાઈ રહ્યો છે. ગીરના માલધારીઓ સિંહની પૂજા કરે છે અને ત્યાં જ વસવાટ કરવાની ઈચ્છા પ્રગટ કરે છે. પરિમલભાઈ તેઓના આ જુસ્સાને સલામ કરે છે અને તેમની આવનાર પેઢીઓ પણ સિંહોની સાથે આ સંબંધ જાળવી રાખે તેનું ધ્યાન રાખવા ઈચ્છે છે.

વર્તમાન સમયમાં જીવનના તબક્કામાં પરિમલભાઈ કોઇપણ ફાઈવ સ્ટાર હોટલની ચા પી શકે છે. તેમ છતાં પરિમલભાઈ એવું કહે છે કે, તેમને હજી પણ રાજશ્રીમાં એક રૂપિયાની ચાનો સ્વાદ યાદ છે. રાજશ્રી ચાના માલિક પરિમલભાઈ વિષે જણાવે છે કે, તેઓ હજી પણ એવા જ છે જેવા પહેલા હતા. તેઓ તમામ કારીગરોને અને ગામના લોકોને તેમના નામથી ઓળખે છે. અમે તેમને પોતાના પરિવારના જ સભ્ય માનીએ છીએ. પૈસા કે પ્રસિદ્ધિએ તેમને સહેજ પણ બદલી શક્યા નથી.

પરિમલભાઈ દ્વારા ભારત સરકારને દરખાસ્ત પણ કરવામાં આવી છે કે, આપના વર્તમાન સમયના રાષ્ટ્રીય પ્રાણી વાઘને બદલીને સિંહને રાષ્ટ્રીય પ્રાણીનું બિરુદ આપવું જોઈએ. આ વાતનું વ્યાજબીપણું ખુબ જ માન્ય છે. આખી દુનિયામાં ફક્ત ભારત જ આ સિંહોની વસ્તી ધરાવે છે. આ સિંહને આપણા બંધારણ અને અશોક સ્તંભમાં સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે.

તા. ૨ ઓક્ટોબરથી શરુ થયેલ રાષ્ટ્રીય વાઈલ્ડ લાઈફ સપ્તાહ દરમિયાન પરિમલભાઈએ ૧૫ મિનિટની ખાસ ડોક્યુમેન્ટરી ગીર સિંહ: માય ફર્સ્ટ લવ શેર કરી હતી. વાઈબસ ઓફ ઈન્ડિયાના દર્શકો માટે આ ડોક્યુમેન્ટરી અહિયાં ઉપલબ્ધ છે.

અંદાજીત 3 વર્ષ પહેલા, પરિમલભાઈએ GIR LIONS: THE PRIDE OF GUJRAT’ નામનું એક પુસ્તક લખ્યું હતું. વીતેલ દશકાઓમાં સરકાર અને પરિમલભાઈના વ્યક્તિગત પ્રયત્નોના લીધે ગીરના સિંહોની વસ્તી જે માત્ર ૩૦ હતી તે હવે ૭૦૦ જેટલી થઈ ગઈ છે.

પરિમલભાઈ નથવાણીએ સિંહોને જંગલમાં તેમના અધિકારની જગ્યા પરત અપાવવાની પ્રતિજ્ઞા કરી છે.

‘સિંહ આ જંગલનો રાજા છે અને હવે સિંહોને આ જંગલ નાનું પડી રહ્યું છે. લોકો સિંહોના કુદરતી વસાહતમાં ઘુસી આવ્યા છે. જેથી કરીને સિંહો જંગલની બહાર નીકળવા માટે મજબુર થઈ ગયા છે.’

હાલમાં જ વાવાઝોડાના આવવાથી જંગલમાં 3 લાખ જેટલા ઝાડ પડી ગયા હતા. એટલા માટે અમારે સરકારની પાસે મદદ માંગવી પડી હતી. ઝાડ પડી જવાના લીધે સિંહો નાના વિસ્તારોમાં ફસાઈ જાય છે. આવી રીતે સિંહો માટે જંગલનો વિસ્તાર વધારે નાનો થઈ જાય છે.

ગીરમાં સિંહના અભ્યારણનું કદ નાનું હોવાના લીધે ગીરના સિંહોને મધ્યપ્રદેશ કે પછી ગુજરાતમાં ખસેડવાની દરખાસ્તો મળી છે. પરંતુ પરિમલભાઈનું એવું દ્રઢપણે માનવું છે કે, સાસણ ગીર સિંહોનું ઘર છે. શું આપણે સિંહોને તેમના જ ઘર માંથી કાઢી મુકવાનો નૈતિક હક છે? આમ કરવાને બદલે આપણે અહિયાં ફક્ત જંગલનો વિસ્તાર વધારવાનું કામ કરવાનું છે. તેના વિષે વિચારવું જોઈએ.

સિંહ શબ્દ સાંભળતાની સાથે જ આપણા મનમાં એક શિકારી જંગલી પ્રાણીની છવિ ઉપસે છે. પરંતુ ગીરના સિંહ લોકોની સાથે એકદમ સુમેળ ભર્યું જીવન જીવે છે. ગીરના સિંહોનું સ્થળાંતર અંગે વિચારવાને બદલે આપણે ગીરના જંગલને વિસ્તારી શકીએ. ગીરમાં રહેતા લોકોનું પણ સ્થળાંતર કરવાની કોઈ આવશ્યકતા જણાતી નથી, અહિયાં સિંહ જો એમના માલઢોરનો શિકાર પણ કરે છે તો પણ ગામના લોકો રોષ વ્યક્ત કરતા નથી કેમ કે, જંગલ ખાતું તેમને વળતર આપી દે છે. જો આપણે માનવ સુરક્ષાની વાત કરીએ છીએ તો સિંહ મનુષ્ય પર ત્યારે જ હુમલો કરે છે જયારે આપણે સિંહ પર હુમલો કરીએ છીએ કે પછી તેમને નુકસાન પહોચાડીએ છીએ. જો જંગલમાં મંગળ કરવું હોય તો સિંહને જગ્યા તો આપવી જ પડશે.’

સિંહોના થતા આકસ્મિક મૃત્યુને રોકવા માટે પરિમલભાઈની લાગણી અને અથાગ પ્રયાસોનું કારણ છે.

પરિમલભાઈએ રિલાયન્સ ગ્રુપ ઓફ ઈન્ડસ્ટ્રીઝની સાથે મળીને અત્યાર સુધીમાં ૨ હજાર કુવાઓની ચારે બાજુ ગ્રીલ્સની મદદથી આવરી લેવામાં આવ્યા છે. જેથી કરીને રાતના સમયે સિંહોનું કુવામાં પડી જવાથી થતા મૃત્યુને અટકાવી શકાય. જો કે, પરિમલભાઈનું લક્ષ્ય 3 હજાર કુવાઓને આવરી લેવાનું છે.’

સિંહોનું ટ્રેન અકસ્માત બાબતે પણ પરિમલ નથવાણી હાલમાં કામ કરી રહ્યા છે. ‘ગીરમાં ટ્રેનો નિશ્ચિત ઝડપથી આવતી હોવાના લીશે સિંહોને બચાવવાનું કાર્ય મુશ્કેલ થઈ જાય છે. પરિમલભાઈએ આ મુદ્દે રેલ્વે વિભાગ સમક્ષ રજુ કર્યો હતો અને પરિમલભાઈને કહેવામાં આવ્યું હતું કે, તેઓ ગીરમાં સિંહોને સુરક્ષા માટે ટ્રેનોનું ઝડપ મર્યાદામાં સુધાર કરી શકે છે. એને વધારે સારી રીતે અમલમાં મુકવાની આવશ્યકતા છે. જેને લઈને અમારા પ્રયાસો સતત ચાલુ જ છે.’

તદુપરાંત અત્યાધુનિક ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ધરાવતી સિંહ હોસ્પિટલ અને સિંહ પરિવારની સુરક્ષા માટે ડોક્ટર્સની સારી લાયકાત ધરાવતી ટીમ પણ સક્રિય છે. ‘સ્વાસ્થ્ય સુવિધાઓ મુખ્ય જંગલથી 3 કિલોમીટરના અંતરે આવેલ છે જેના પરિણામે સિંહો ત્યાં સુધી પહોચતા સુધી પણ જીવી શકતા નથી. અમે આ બાબતે કામ કરવાની ઈચ્છા ધરાવતા હતા એટલા માટે અમે સિંહો માટે એમ્બ્યુલન્સની વ્યવસ્થા ઉભી કરી છે.’