ઇકો-ફ્રેન્ડલી જીવન જીવવા માટે કુદરત ને નુકસાન ન પહોંચાડે તેવા ઉત્પાદનો બનાવવા ખૂબ જ જરૂરી છે. અમે અમારી રોજિંદી વસ્તુઓમાં ઘણા ઉત્પાદનો નો ઉપયોગ કરીએ છીએ જે પર્યાવરણને એક અથવા બીજી રીતે નુકસાન પહોંચાડે છે. પછી તે આપણા ઘરનો કચરો હોય કે કોવિડ્સ સામે રક્ષણ મેળવવા માટે પહેરવામાં આવેલો માસ્ક હોય.
શું આ બધાને રિસાયકલ કરી શકાય છે અથવા નિકાલ કરી શકાય છે ? શું એ સાચું છે કે આપણે આપણી જરૂરિયાતો માટે કાગળ અને અન્ય ઉત્પાદનો માટે જે રીતે વૃક્ષો કાપી રહ્યા છીએ તે સાચું છે, શું બીજો કોઈ વિકલ્પ નથી ? આ બધી સમસ્યાઓ વિશે વિચારવામાં આવે છે પરંતુ, શું આપણે તેને હલ કરવા વિશે કંઈ કરી રહ્યા છીએ ?
ભીમ રાજ શર્મા અને જયપુરની તેમની પુત્રીએ પર્યાવરણીય સમસ્યાઓ ને ધ્યાનમાં રાખીને નવીનતા બનાવી છે. તે છેલ્લા પાંચ વર્ષથી કાગળ અને અન્ય સ્ટેશનરી બનાવવા માટે છાણ અને કપાસના કચરા નો ઉપયોગ કરે છે. તેમણે ગોશાળાને ટકાઉ બનાવવા તેમજ લોકોને ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઉત્પાદનો પ્રદાન કરવાના ઉદ્દેશથી કામની શરૂઆત કરી હતી.
ધ બેટર ઇન્ડિયા સાથે વાત કરતાં ભીમ રાજ કહે છે, “અમે સૌ પ્રથમ પેપર મેકિંગ નો ઉપયોગ કર્યો હતો અને આજે અમે લગભગ સિત્તેર પ્રકારની પ્રોડક્ટ્સ બનાવી રહ્યા છીએ. ગૌમૂત્ર અને ગાયનું છાણ ગોશાળામાંથી ખરીદીએ છીએ જેથી ગાયનો શેડ પણ આત્મનિર્ભર બની શકે. ”
પુત્રીના વિચારથી શરૂઆત કરી :
ભીમ રાજ છેલ્લા વીસ વર્ષથી પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ ચલાવી રહ્યા છે. હકીકતમાં, તે હંમેશાં ગાયની સેવા કરવા માટે કંઈક કરવા માંગતો હતો. તેમણે ગાયના છાણ અને ગૌમૂત્રના યોગ્ય ઉપયોગ માટે પંચગવ્યામાં પણ અભ્યાસક્રમ લીધો હતો. જ્યાં તેમણે જાણ્યું કે કેવી રીતે છાણ અને ગૌમૂત્રનો ઉપયોગ લોકોની સારવાર માટે કરી શકાય છે. પરંતુ તે કંઈક એવું કરવા માંગતો હતો જે વધુને વધુ લોકો અપનાવી શકે.
ત્યારે જ તેમની પુત્રી જગ્રીતી શર્માએ તેમને એક વિચાર આપ્યો કે કાગળ બનાવવા માટે આપણે છાણનો ઉપયોગ કેમ ન કરવો જોઈએ. જગ્રીતીએ ઘણી જગ્યાએ વાંચ્યું હતું કે લોકો હાથીના છાણમાંથી કાગળ બનાવી રહ્યા છે. ત્યારે જ તેમને થયું કે ગાયના છાણનો આ રીતે ઉપયોગ કેમ ન કરવો જોઈએ.
એ જ વખતે દીકરીના વિચારથી પ્રેરિત થઈને તેણે કાગળો બનાવવાનું શરૂ કર્યું. આ કામમાં તેણે એક મિત્રની મદદ માંગી જે હાથથી બનાવેલા કાગળ બનાવતો હતો. છાણથી બનેલું આ પેપર સંપૂર્ણપણે જાતે બનાવવામાં આવે છે. તેમણે સમજાવ્યું, “અમારો પહેલો પ્રયોગ સફળ રહ્યો હતો અને આજે તમે આ ઇકો-ફ્રેન્ડલી પેપર પર ડિજિટલ પ્રિન્ટિંગ પણ કરી શકો છો.” તે પછી અમે ધીમે ધીમે ઘણા નવા ઉત્પાદનો બનાવવાનું શરૂ કર્યું અને જાન્યુઆરી ૨૦૧૭ માં અમે ગૌકૃતિ નામનો અમારો ઇકો-ફ્રેન્ડલી વ્યવસાય શરૂ કર્યો. ”
છાણ થી કાગળ કેવી રીતે બનાવે છે ?
આ કાગળ બનાવવા માટે પાણીનો જરાય ઉપયોગ થતો નથી. તેમાં ગાયનું છાણ, કપાસનો કચરો અને ગૌમૂત્રનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. છાણ અને કપાસનો કચરો સૌ પ્રથમ પ્રોસેસ કરવામાં આવે છે અને મિશ્રિત કરવામાં આવે છે, જે સારું પ્રવાહી ઉત્પન્ન કરે છે. આ પ્રવાહી વિવિધ ચોકઠાંઓમાં સેટ કરવામાં આવ્યું છે, તેથી ચાદર લગભગ એક દિવસ સુધી સૂકવવામાં આવે છે.
તે સફેદ અને રંગીન કાગળો પણ તે જ રીતે તૈયાર કરે છે. કાગળને રંગીન બનાવવા માટે કુદરતી રંગનો ઉપયોગ કરવામાં આવે છે. તેમણે કહ્યું કે અમે પીળા કાગળ માટે હળદરનો ઉપયોગ કરીએ છીએ, જે ઇજાના કિસ્સામાં કાગળની પટ્ટી તરીકે પણ કામ કરે છે. તેમાં હળદર અને ગાયનું છાણ હોવાથી તેનો ઉપયોગ ઘાવ મટાડવા માટે થાય છે.
વૃક્ષો કાગળમાંથી ઉગે છે :
જાગૃતિ અને તેના પિતાએ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ઘણા પ્રયોગો કર્યા છે. જગ્રીતી કહે છે, “અમે એવા કાગળોમાં બીજ મૂકીએ છીએ જે ફેરવવાની જરૂર નથી. જેમ કે બેગ કે ફોલ્ડર વગેરેમાં જેથી ઉપયોગ કર્યા પછી ફેંકી દો તો તેમાંથી વૃક્ષ ઊગી નીકળે છે. ”
ગૌકૃતિએ તાજેતરમાં ઇકો ફ્રેન્ડલી બીજ રાખડીઓ બનાવી હતી જે લોકોને ખૂબ ગમતી હતી. ગયા વર્ષે કોરોના લેનેજ દરમિયાન તેમણે છાણમાંથી માસ્ક પણ બનાવ્યા હતા, જે તેમણે પોલીસ અને આરોગ્ય કર્મચારીઓને મફતમાં આપ્યા હતા. છાણ ની રચનાને કારણે તે જમીનમાં સરળતાથી હલ થઈ જાય છે અને પર્યાવરણને કોઈ નુકસાન પહોંચાડતું નથી. એ જ રીતે તે છાણનો ઉપયોગ કરીને ફાઇલો, ફોલ્ડરો, નકલો, પુસ્તકો, પેન્સિલ, બેગ સહિત સિત્તેર પ્રકારના અન્ય ઉત્પાદનો બનાવી રહ્યો છે.
તેમણે તેમના ઉત્પાદનો સાથે વર્ષ ૨૦૧૮ માં મુંબઈમાં યોજાયેલા ઓર્ગેનિક ફેસ્ટિવલમાં ભાગ લીધો હતો. તેમણે બેંગલુરુમાં વેલનેસ અને ઓર્ગેનિક એક્સ્પો, ચેન્નાઈમાં ઇન્ડિયા ઓર્ગેનિક ફેર સહિત અન્ય કેટલાક પ્રદર્શનોમાં પણ ભાગ લીધો છે. તેઓ આવા તમામ રાજ્ય અને રાષ્ટ્રીય પ્લેટફોર્મ નો ઉપયોગ કરવાનું ચાલુ રાખે છે, જેથી વધુને વધુ લોકો આવા ઇકો-ફ્રેન્ડલી ઉત્પાદનો વિશે શીખી શકે. ગૌકૃતિ ઉત્પાદનો એમેઝોન અને ફ્લિપકાર્ટ પર પણ ઓનલાઇન ઉપલબ્ધ છે. તે પોતાની વેબસાઇટ પર પણ કામ કરી રહી છે જે ટૂંક સમયમાં તૈયાર થઈ જશે.