લતા મંગેશકરે આખા જીવનમાં કેટલા ગીત ગાયા એનો જવાબ છે કોઈ પાસે? જો ના, તો અહીંયા મેળવી લો કુલ હિસાબ

સ્વર કોકિલા લતા મંગેશકરે જીવનની દરેક લાગણીના ગીતો ગાયા. જીવનનો ઉત્સવ ગમે તે હોય, લતાનું એક યા બીજુ ગીત મળશે. શોખીઓથી લઇ શરારત સુધી, પ્રેમથી વિચ્છેદ સુધી અને વૈરાગ્યથી ભજન સુધી બધું જ તેમના ગીતોમાં સમાયેલું છે. પણ, કેટલા ગીતો? લતા મંગેશકરે તેમની ગાયકી કારકિર્દીમાં ગાયાં કુલ ગીતોની સંખ્યા સંગીતપ્રેમીઓ, લતા મંગેશકરના ચાહકો અને દાયકાઓથી ફિલ્મ ઉદ્યોગ સાથે સંકળાયેલા પત્રકારોમાં એક નવી ચર્ચા શરૂ કરી છે. મુંબઈના સૌથી મોટા ફિલ્મ પત્રકાર જૂથ ‘ચેમ્બર ઓફ ફિલ્મ જર્નાલિસ્ટ’માં છેલ્લા ત્રણ દિવસથી સંશોધન અને ચર્ચા ચાલી રહી છે. ઘણા લોકોએ આ અંગે એક ન્યુઝ એજન્સી ‘અમર ઉજાલા’નો પણ સંપર્ક કર્યો હતો અને વિકિપીડિયા પર તેના ગીતોની સંખ્યા ચકાસવા વિનંતી કરી હતી. આ નંબર પરના વિવાદ પછી, વિકિપીડિયાએ લતા મંગેશકર દ્વારા ગાયેલા ગીતોની સંખ્યા તેમના પેજ પરથી હટાવી દીધી છે, જે લતાના મૃત્યુના બીજા દિવસે તમામ અખબારોના પહેલા પાનામાં સામેલ હતા.

આ વિવાદ જ્યાંથી શરૂ થયો ત્યાંથી શરૂ કરીએ. 1974ની વાત છે, જ્યારે ગિનિસ બુક ઑફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સે લતા મંગેશકરને વિશ્વમાં સૌથી વધુ 25 હજાર ગીતો રેકોર્ડ કરવાનો રેકોર્ડ ધરાવતી ગાયિકા તરીકે માન્યતા આપવાની જાહેરાત કરી હતી. તે દિવસોમાં મોહમ્મદ રફી સાથે તેમની રોયલ્ટીના મુદ્દે વિવાદ થયો હતો. રફીએ આ દવા પોતાનો દાવો રજૂ કર્યો કે મેં 28 હજાર ગીતો ગાયા છે. જ્યારે વિવાદ ઊભો થયો ત્યારે ગિનિસ બુક ઑફ વર્લ્ડ રેકોર્ડ્સે બંને પક્ષોને તેમના ગીતોની સૂચિ સબમિટ કરવા જણાવ્યું હતું. ચારથી પાંચ વર્ષ સુધી પત્રવ્યવહાર ચાલુ રહ્યો અને જ્યારે બંને પક્ષો તેમના દાવાના સમર્થનમાં પુરાવા રજૂ કરવામાં નિષ્ફળ ગયા, ત્યારે આ એન્ટ્રી પુસ્તકમાંથી કાઢી નાખવામાં આવી. વર્ષ 2011 માં, જ્યારે આશા ભોંસલેનું નામ સૌથી વધુ ગીતો રેકોર્ડ કરનાર ગાયિકા તરીકે ગીનીસ બુક ઓફ વર્લ્ડ રેકોર્ડમાં નોંધાયેલું હતું, ત્યારે તેમના ગીતોની સંખ્યા 11 હજાર હતી. હવે 17 હજારથી વધુ ગીતો રેકોર્ડ કરવાનો આ રેકોર્ડ દક્ષિણ ભારતીય ગાયિકા સુશીલા પુલપકાના નામે છે.

લતા મંગેશકર પાસે પાછા આવીએ. વિશ્વાસ નેરુરકર નામના ખૂબ જ વરિષ્ઠ અને જાણીતા સંશોધક છે જેમણે હિન્દી સિનેમાના તમામ દિગ્ગજ ગાયકો જેમ કે મોહમ્મદ રફી, મુકેશ અને લતા મંગેશકર વગેરેના ગીતોનું સંકલન કર્યું છે. વિશ્વાસ નેરુરકરનો ગીતોનો સંગ્રહ ‘લતા મંગેશકર: ગાંધાર સ્વર યાત્રા’ તરીકે પ્રકાશિત થયો હતો અને તેમાં તેમણે 1945 થી 1989 દરમિયાન ગાયેલા લતા મંગેશકરના ગીતો એકત્રિત કર્યા હતા. આ સંકલનમાં આ સંખ્યા 5066 હોવાનું કહેવાય છે. ત્યારથી, તેના નજીકના મિત્રોના જણાવ્યા અનુસાર નવા અને શોધાયેલા જૂના ગીતોની સંખ્યા વધીને 5328 થઈ ગઈ છે.

સુમન ચૌરસિયાના પુસ્તક ‘લતા સમાગ્રા’માં લતા મંગેશકરે 2014 સુધી ગાયેલા ગીતોની યાદી પણ છે. આ પુસ્તક મુજબ, લતા મંગેશકર દ્વારા ગાયેલા ગીતોમાં હિન્દી ફિલ્મી ગીતો 5328, બિન-ફિલ્મી ગીતો 198, અપ્રકાશિત ગીતો 127, મરાઠી 405, બંગાળી 206, સંસ્કૃત 24, ગુજરાતી 48, પંજાબી 69, અન્ય લોકો દ્વારા ગાયેલા ગીતોના સંસ્કરણ 38 અને અન્ય 48 સામેલ છે. આ ગીતોની કુલ સંખ્યા 6550 હોવાનું કહેવાય છે. આ પુસ્તકોના દાખલા આપીને સોશિયલ મીડિયા પર ખૂબ ચર્ચા થઈ રહી છે. પરંતુ, એક પુસ્તકમાં ગીતોની સંખ્યા પાંચ હજારની નજીક છે અને બીજા પુસ્તકમાં લતા મંગેશકરના ગીતોની સંખ્યા સાત હજારની નજીક છે, તો પછી આ 30 હજાર કે તેથી વધુ ગીતોની સંખ્યા ક્યાંથી આવી? અમે આ અંગે વિશ્વ પ્રસિદ્ધ ઉદ્ઘોષક હરીશ ભીમાણી સાથે વાત કરી હતી.

લતા મંગેશકર પરના સંશોધનમાં એક અગ્રણી નામ અવાજની વિશ્વની પ્રખ્યાત હસ્તી હરીશ ભીમાણીનું પણ છે. હરીશ ભીમાણીએ લતા મંગેશકર સાથે તેમના પુસ્તક ‘ઈન સર્ચ ઑફ લતા મંગેશકર’માં 21 દેશોના 53 શહેરોમાં 123 શોની યાદો તાજી કરી છે. તે કહે છે, ‘લતાજીએ ક્યારેય વિશ્વાસ નહોતો કર્યો કે તેમણે 30 હજાર કે 40 હજાર ગીતો ગાયા છે. તેને કોઈ કહે તો પણ તે ના પાડી દેતી કે આ તારી ખાનદાની છે, એવું કંઈ નથી. લતાજીના ગીતો પર ઘણા લોકોએ સંશોધન કર્યું છે. લતાજી સાથે રહેતી વખતે મારા અંદાજ પ્રમાણે લતાજીએ ગાયેલા ગીતોની કુલ સંખ્યા 8226 છે.’ તેમાંથી આ સંખ્યા પણ અધિકૃત ગણાય છે. તેમના દ્વારા લખાયેલા આ પુસ્તકની આગામી આવૃત્તિ પણ ટૂંક સમયમાં પ્રકાશિત થવા જઈ રહી છે, જેમાં તેઓ પુસ્તકમાં તેમની કેટલીક યાદોને વાગોળવાના છે.

લતા મંગેશકરના મૃત્યુને આવરી લેતા, દેશ અને વિશ્વના તમામ અખબારોએ તેમના ગીતોની અલગ-અલગ સંખ્યાઓ લખી છે. લગભગ તમામ હિન્દી અખબારોએ લતા દ્વારા ગાયેલા ગીતોની સંખ્યા 30 હજાર ગણી હતી. કેટલાક અંગ્રેજી અખબારોએ પણ લતા મંગેશકર દ્વારા ગાયેલા ગીતોનું દાયકા મુજબનું વર્ણન આપવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. મહારાષ્ટ્ર ટાઈમ્સે લતા દ્વારા ગાયેલા ગીતોની સંખ્યા 5077 લખી છે. પરંતુ, તેમાંના મોટાભાગના લોકોએ સમાન આંકડો લીધો અને તેઓએ તેને વિકિપીડિયા પર જોયો. હરીશ ભીમાણી કહે છે, ‘ભગવાન પણ કોઈને ગાતા રોકતા નથી. કહેવા માટે હનુમાનજીનું આખું કામ સૂક્ષ્મ સ્વરૂપ બતાવવાનું છે. વિકટ રૂપ ધરિ લંક જરાવા। તેથી જ્યારે ભગવાન કોઈને તેમના ગુણગાન ગાવાથી રોકતા નથી, ત્યારે એવું માની લેવું જોઈએ કે લતા મંગેશકરના ચાહકોએ 70ના દાયકામાં તેમના વખાણમાં જે નંબરો પ્રસારિત કરવાનું શરૂ કર્યું હતું તે પણ ચાલીસા છે. ત્યારે ચેક ક્રોસ કરવાનું આટલું સહેલું ક્યાં હતું?