હિન્દુ ધર્મમાં વૃક્ષો ની પૂજા અને પરિક્રમાનું ખૂબ મહત્વ માનવામાં આવે છે. ઘણા તહેવારો વડ સાવિત્રી વ્રત, આમળા નવમી, તુલસી પૂજા, અશ્વત્થોપનાયન વ્રત વગેરે વૃક્ષો સાથે સંકળાયેલા છે. તો ચાલો જાણીએ કે વૃક્ષ ની પૂજા અને પરિક્રમા કરવાના દસ વિશેષ ફાયદાઓ શું છે.
દરેક વૃક્ષનું ઊંડાણપૂર્વક વિશ્લેષણ કરીને આપણા ઋષિઓએ જાણ્યું કે બધા વૃક્ષોમાં લોકો અને વડના વૃક્ષો કંઈક વિશેષ અને અલગ છે. પૃથ્વી પર ના રહેવાથી જ પૃથ્વીનું વાતાવરણ સુરક્ષિત છે. આ બધું જાણીને તેમણે ઉક્ત વૃક્ષોના સંરક્ષણ અને મનુષ્ય દ્વારા તેના ફાયદા માટે કેટલાક કાયદા બનાવ્યા.
આ વૃક્ષ ને પૃથ્વી પર ભગવાન નું પ્રતિનિધિ માનવામાં આવે છે. એટલે જ એની પૂજા એટલે ઈશ્વર કે ઈશ્વર ની પૂજાનું પ્રદક્ષિણા. આમ કરવાથી વ્યક્તિનો સંબંધ સીધો ભગવાન સાથે જોડાયેલો છે.
।। મૂળભૂત રીતે, બ્રહ્મા રુપઈ વિષ્ણુ રુપિનની મધ્યમાં છે. શિવ રૂપાઈ અશ્વથ્યા નમો નમ: .
અર્થ : એટલે કે બ્રહ્મા મૂળમાં, વિષ્ણુ મધ્યમાં અને શિવ આગળ. એટલે જ ‘અશ્વત્થા’ નામનું વૃક્ષ નમન થાય છે. -પુરાણ
।। પૂની સંભુ સમુપન આસન છે. બેઠક પર બેઠેલા કરી કમલાસન.
અર્થ : એટલે કે અનેક સગુણ સાધકો, ઋષિઓ અને દેવતાઓએ પણ વડના વૃક્ષમાં ભગવાન વિષ્ણુ ની હાજરી જોઈ છે. -રામચરિત માનસ
હિન્દુ ધર્મ અનુસાર, વૃક્ષમાં આત્મા પણ છે. વૃક્ષો સંવેદનશીલ છે અને તેમની શક્તિ શાળી લાગણીઓ દ્વારા તમારું જીવન બદલી શકે છે. તેથી જ તેમાં પ્રદક્ષિણા અને પૂજા નો નિયમ છે. હિન્દુ ધર્મમાં પરિક્રમા નું ખૂબ મહત્વ છે. તેને ‘સર્ક્યુમેબ્યુલેશન’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે, જે હેક્સાડેસિમલ પૂજાનો એક ભાગ છે.
પ્રદક્ષિણાનું પ્રાથમિક કારણ સૂર્યદેવ ની રોજિંદી અવરજવર સાથે સંબંધિત છે. જેમ સવારે સૂર્ય ઊગે છે, તેમ તે પશ્ચિમમાં દક્ષિણમાં આવે છે, તેથી વૈદિક વિચારકો ના મતે, તેના ધાર્મિક કાર્યોને અવિચલિત રીતે પરિભ્રમણ કરવાનો કાયદો બનાવવામાં આવ્યો હતો. વ્યક્તિનું આખું જીવન એક ચક્ર છે. વૃક્ષ ની પરિક્રમા વૃક્ષની નિકટતા પ્રદાન કરે છે, જે તેની સકારાત્મક ઊર્જાને આપણી નકારાત્મક ઊર્જાને સકારાત્મકતામાં ફેરવે છે.
એક ઉત્તર ધ્રુવ અને બીજો દક્ષિણ ધ્રુવ. વૃક્ષો આ બંને ધ્રુવો સાથે જોડાય છે અને પૃથ્વી અને આકાશ વચ્ચે ઊર્જાનું સકારાત્મક વર્તુળ બનાવે છે. આ વૃક્ષ પૃથ્વી કરતાં અનેક ગણું વધારે આકાશ સાથે સંબંધિત અથવા જોડાયેલું છે. વૈજ્ઞાનિક સંશોધનોએ સાબિત કર્યું છે કે પૃથ્વીના વૃક્ષો ઉંચા આકાશમાં વાદળોને આકર્ષિત કરે છે.
પ્રાચીન કે ઊર્જાવાન વૃક્ષો ના એક ટોળી પાસે ઊભા રહીને વ્રત માગશો તો અહીં આકર્ષણ નો નિયમ ઝડપથી કામ કરવા લાગે છે. વૃક્ષો માં તમારા સંદેશને બ્રહ્માંડમાં ફેલાવવાની ક્ષમતા છે, અને એક દિવસ તે ત્યારે થાય છે જ્યારે બ્રહ્માંડમાં જે સ્વપ્ન ગયું છે તે વાસ્તવિકતા તરીકે પાછું આવે છે. ઘણી વાર તમે જોયું હશે કે લોકો ની પરિક્રમા અને વડના ઝાડનો નિયમ છે.
તેમની પૂજાના ઘણા કારણો છે. સ્કંદ પુરાણમાં જણાવેલા લોકોના વૃક્ષમાં તમામ દેવી-દેવતાઓ વસે છે. લોકો નો પડછાયો ઓક્સિજન થી સમૃદ્ધ તંદુરસ્ત વાતાવરણ બનાવે છે. આ વાતાવરણ વટવા, પિત્ત અને કફના છીપને નિયંત્રિત કરે છે, અને ત્રણેય પરિસ્થિતિઓનું સંતુલન પણ જાળવી રાખે છે. તેનાથી માનસિક શાંતિ પણ મળે છે.
અશ્વત્હોપન્યં વ્રતના સંદર્ભમાં મહર્ષિ શૌનક કહે છે કે પીપળા ના ઝાડના ત્રણ રાઉન્ડ અને મંગલ મુહૂર્ત દરમિયાન પાણી અર્પણ કરવા થી ગરીબી, દુ:ખ અને દુર્ભાગ્ય નો નાશ થાય છે. લોકોના દર્શન પૂજન થી આયુષ્ય અને સમૃદ્ધિ આવે છે. અશ્વત્થા વ્રત વિધિ થી બાળકીનું અખંડ સૌભાગ્ય આવે છે. શનિવારે પીપળા ના વૃક્ષ ની પૂજા કરવી અને સાત ક્રાંતિ કરીને કાળા તલ ધરાવતો સરસવના તેલનો દીવો પ્રગટાવવો એ શનિની પીડાને દૂર કરે છે.
અનુરાધા નક્ષત્ર સાથે શનિવારે અમાસ, પીપળા ના વૃક્ષની પૂજા વ્યક્તિને શનિની વેદનામાંથી મુક્ત કરે છે. શ્રાવણ માસમાં અમાસના અંતમાં પીપળાના ઝાડ નીચે શનિવારે હનુમાનની પૂજા કરવાથી દરેક પ્રકારની તકલીફમાંથી મુક્તિ થાય છે. શ્રીમદ્ ભાગવતમાં ઉલ્લેખ છે કે યોગેશ્વર શ્રીકૃષ્ણ આ દિવ્ય પીપળના વૃક્ષ નીચે બેસીને તાંબાયુગમાં સર્વોચ્ચ ભૂમિ પર જતા પહેલા ધ્યાન કરતા હતા.
તેની નીચે આરામ કે ધ્યાન કરવાથી તમામ માનસિક ગુસ્સો દૂર થાય છે, અને મન સ્થિર થાય છે. સ્થિર મન જ મુક્તિ મેળવી શકે છે અથવા મહાન કાર્ય કરી શકે છે. વૃક્ષો માં આપણા મનને સ્થિર અને શાંત રાખવાની શક્તિ છે. મનની સ્થિરતા આપણી અંદરની દૃશ્યતા અથવા દ્રષ્ટિને વધુ ગાઢ બનાવે છે. આપણા ઋષિ-મુનિઓ, બુદ્ધપુરુષો, અરિહંત, ભગવાન વગેરે બધા લોકો નીચે બેસીને ધ્યાન કરતા હતા. ઉક્ત વૃક્ષ નીચે બેસીને બુદ્ધ અને મહાવીર સ્વામીએ તપ કર્યું અને જ્ઞાન માટે ઉપલબ્ધ થયા. ત્યાં સંપૂર્ણ દૃશ્યો હતા.
વૃક્ષની આસપાસ રહેવાથી જીવનમાં માનસિક સંતોષ અને સંતુલન રહે છે. વૃક્ષો આપણા જીવનના ગુસ્સાનો અંત લાવવાની શક્તિ ધરાવે છે. વૃક્ષો દેવી-દેવતાઓ નથી, પણ તેમાં દેવતાઓ જેવી જ ઊર્જા હોય છે. તાજેતર ના સંશોધનોએ બતાવ્યું છે કે દરરોજ અડધો કલાક લીમડા નીચે બેસવાથી ત્વચાની કોઈ બીમારી થતી નથી. તુલસી અને લીમડાના પાન ખાવાથી કોઈ કેન્સર થતું નથી.
એ જ રીતે આ વૃક્ષ સેંકડો શારીરિક અને માનસિક લાભો પ્રદાન કરે છે. આ બધી બાબતોને ધ્યાનમાં રાખીને આપણા ઋષિઓ અને મુનિઓએ પર્યાવરણીય સંરક્ષણ માટે વૃક્ષો સંબંધિત ઘણી માન્યતાઓ રજૂ કરી હતી. કોઈ પણ સારા ઝાડ નીચે થોડી વાર બેસવાથી શરીર અને મનની બધી મુશ્કેલીઓ દૂર થાય છે. તેથી જ આપણે વૃક્ષની પરિક્રમા કરવી જોઈએ અને પૂજા કરવી જોઈએ કારણ કે તે આપણને આપણા મિત્રો તરીકે ગણીને આપણા દુ:ખ અને ગુસ્સા ને દૂર કરવામાં પણ મદદ કરે છે.