વિશિષ્ટ વાત: આ હિન્દી કવિએ રાહિ માસૂમ રઝા પાસેથી લખ્યું મહાભારત! અમેરિકામાં રહેતી પુત્રીએ આખી વાર્તા સંભળાવી…
કોઈપણ ફિલ્મ અથવા ટીવી સીરિયલ તે બીજમાંથી જન્મે છે, જેને અંગ્રેજીમાં કન્સેપ્ટ અથવા કથાવસ્તુકહેવામાં આવે છે. આ દિવસોમાં દૂરદર્શન ભારતી પર ફરીથી પ્રસારિત થનારી પ્રખ્યાત સીરિયલ મહાભારતનાં કથાવસ્તુની રચના કરનાર પંડિત નરેન્દ્ર શર્મા આ સિરિયલના નિર્માતા અને દિગ્દર્શક બલદેવ રાજ ચોપરાની ખૂબ નજીક હતા. પંડિત નરેન્દ્ર શર્માની પુત્રી લાવણ્યા હાલમાં તેના પુત્ર સાથે અમેરિકામાં છે. તેમણે મહાભારતની રચનાના સમયના કેટલાક વિશિષ્ટ સંસ્મરણો પંકજ શુક્લા સાથે શેર કર્યા.
લાવણ્યા કહે છે, “જ્યારે દૂરદર્શન દ્વારા બીઆર ચોપરાને મહાભારત પર સિરિયલ બનાવવાનું કામ સોંપવામાં આવ્યું ત્યારે, ટીમ તૈયાર કરવાની કામગીરી સૌ પ્રથમ શરૂ થઈ. તેને ટીમના નેતાની જરૂરિયાતની લાગણી થઈ. જેથી ઘણી મહત્વપૂર્ણ બાબતો એક તારમાં બાંધી શકાય અને સરળતાથી આગળ વધી શકાય. ચોપરાજીએ આ વિશે તપાસ કરી, તો તેઓ જેની સાથે વાત કરતા તેઓ એક જ સૂચન આપતા કે પંડિત નરેન્દ્ર શર્મા બોમ્બેમાં રહે છે. તમે તેમને મળો. તમારી બધી સમસ્યાઓ દૂર થઈ જશે.”
ઘણા ઓછા લોકો જાણતા હશે કે પંડિત નરેન્દ્ર શર્માને ઓલ ઈન્ડિયા રેડિયોની વિવિધ ભારતીમાં સેવા શરૂ કરવા માટે પણ શ્રેય આપવામાં આવે છે. તેમની પુત્રી કહે છે, “એક દિવસ લાંબી વિદેશી કાર અમારા ઘરની બહાર રોકાઈ અને પંડિત નરેન્દ્ર શર્માની શોધ કરતાં, બી.આર.ચોપરા જાતે જ અમારી પાસે આવ્યા. જો તેઓ ઇચ્છત, તો તે કોઈને પણ મોકલાવીને પપ્પાજીને બોલાવી શકે, પરંતુ બીઆર ચોપરા એ એમજ બીઆર ચોપરા બન્યા નથી. તેમને ઘરે ખૂબ જ પ્રશંસા મળી અને તે જ દિવસે તેમણે મહાભારતમાં પપ્પાજીને સલાહકાર તરીકે સહી કરાવીને રાખી લીધા.”
આ પછી બીઆર ફિલ્મ્સની ઓફિસમાં દરરોજ મીટિંગો યોજવામાં આવતી. એક તરફ બી.આર.ચોપરા અને તેમના પુત્ર રવિ હતાં. બીજીબાજુ, રાહી માસૂમ રઝા સ્ક્રિપ્ટ લખવા માટે સંમત થયા હતા. પપ્પાજી વચ્ચે ઓરડામાં ચાલતાં અને દરેક એપિસોડ પર વિચાર કરતાં. લાવણ્યા પણ આ સભામાં અવારનવાર ભાગ લેતાં. તે સમજાવે છે, “કેટલીક વાર પપ્પાજી વાર્તામાં એટલા ડૂબી જાય કે તેઓ ઉભા થઈને ચાલતા અને વાર્તાને એટલી વિગતમાં કહેતા કે દરેકને લાગતું કે તેઓ એ સમયગાળામાં ચાલ્યા ગયા છે. પિતા દ્વારા શું કહેવામાં આવ્યું તે મહત્વનું નહોતું, ટેપ રેકોર્ડર ચાલુ કરી દેવામાં આવતું જેથી પછીથી આરામથી બધું સાંભળી શકાય.”
મહાભારત સીરીયલમાં સફેદ કપડા પહેરેલા ભીષ્મ પિતામહનું એક રસપ્રદ સંસ્મરણ પણ છે. “એકવાર આવા બધા કલાકારોના પોષાકો અને વેશભૂષાની વાત થઈ ત્યારે પપ્પાજીએ કહ્યું કે ભીષ્મ પિતામહ હંમેશાં સફેદ વસ્ત્રો પહેરતા હતાં. તો બીઆર અંકલ અને રાહી સાહેબ જે સ્ક્રિપ્ટ લખતા હતાં, તે બંને પૂછવા લાગ્યા કે તમે કેવી રીતે જાણો છો? આના પર પપ્પાજીએ એક શ્લોક સંભળાવ્યો અને તે પણ કહ્યું કે તે કયા પાના પર લખાયેલ છે. તે અર્જુનના બાળપણ સાથે સંબંધિત હતું. જેમાં ભીષ્મ કહે છે કે મારા સફેદ કપડાં તમારા ધૂળવાળા કપડાથી ગંદા થઈ રહ્યા છે. રાહી સાહેબે પોતે પણ એક ઇન્ટરવ્યુમાં કહ્યું હતું કે મહાભારતની ભુલભુલામણીમાં હું પંડિતજીની આંગળી પકડી રાખું છું. ”
લાવણ્યા શાહ સમજાવે છે, “પંડિત નરેન્દ્ર શર્માએ મહાભારતના કલાકારોની પસંદગીમાં પણ દખલ કરી હતી. બીઆર ચોપરા દરેક ઓડિશન પછી પપ્પાજીને બધી ટેપ બતાવતા. યુધિષ્ઠિરથી લઇને બધા પાંડવો માટેની ભૂમિકા માટે અભિનેતાઓની પસંદગી અંગે પપ્પાજીની જ છેલ્લી ટિપ્પણી રહેતી. હા, રૂપા ગાંગુલીનું નામ મેરી અમ્મા સુશીલા નરેન્દ્ર શર્માએ દ્રૌપદીની ભૂમિકા માટે સૂચવ્યું હતું. બીઆર કાકાએ તેને કલકત્તાથી સ્ક્રીન ટેસ્ટ માટે બોલાવ્યા હતાં અને તેણીની પસંદગી પણ થઇ ગઇ હતી.”