શિવ પુરાણમાં, સોમનાથ જ્યોતિર્લિંગને પૃથ્વી પરના તમામ જ્યોતિર્લિંગોમાં પ્રથમ તરીકે વર્ણવવામાં આવ્યું છે. આ મંદિર ગુજરાત રાજ્યના સૌરાષ્ટ્ર વિસ્તારમાં આવેલું છે. આ મંદિરની વિશેષતા એ છે કે તેને વિદેશી આક્રમણકારો દ્વારા લગભગ 17 વખત તોડી નાખવામાં આવ્યું હતું પરંતુ તે મંદિરે આજે પણ અકબંધ છે.
ગુજરાતનું સોમનાથ મંદિર દેવતાઓના ભગવાન શિવ શંકરને સમર્પિત છે. તે ગુજરાતના વેરાવળ બંદરથી થોડા અંતરે પ્રભાસ પાટણ ખાતે આવેલું છે. બધા જ્યોતિર્લિંગ વિશે શિવ મહાપુરાણમાં જણાવવામાં આવ્યું છે. આ જ્યોતિર્લિંગના સંબંધમાં એવું માનવામાં આવે છે કે સોમનાથના શિવલિંગની સ્થાપના ખુદ ચંદ્રદેવે કરી હતી. આ શિવલિંગનું નામ ચંદ્ર દેવ દ્વારા સ્થાપનાના કારણે સોમનાથ રાખવામાં આવ્યું છે. ચાલો જાણીએ આ પ્રાચીન મંદિર સાથે જોડાયેલી કેટલીક ખાસ વાતો …
મંદિરનું સ્વરૂપ આ રીતનું છે.
સોમનાથ મંદિરની ઉંચાઈ લગભગ 155 ફૂટ છે. મંદિરની ટોચ પર મુકવામાં આવેલા કળશનું વજન આશરે 10 ટન છે અને તેનો ધ્વજ 27 ફૂટ ઉંચો અને 1 ફુટ પરિઘમાં છે. મંદિરની આસપાસ વિશાળ આંગણું છે. મંદિરનું પ્રવેશદ્વાર કલાત્મક છે. મંદિર ત્રણ ભાગમાં વહેંચાયેલું છે. મંદિરની બહાર નાટ્યમંડપ, જગમોહન અને ગર્ભગૃહ સહિત વલ્લભભાઈ પટેલ, રાણી અહિલ્યાબાઈ વગેરેની મૂર્તિઓ પણ સ્થાપિત કરવામાં આવી છે. દરિયા કિનારે આવેલું આ મંદિર ખૂબ જ સુંદર લાગે છે.
આ રીતે પડ્યું મંદિરનું નામ.
શિવ પુરાણ અનુસાર, રાજા દક્ષ પ્રજાપતિના શ્રાપમાંથી મુક્તિ મેળવવા માટે ચંદ્રદેવે અહીં ભગવાન શિવની તપસ્યા કરી હતી અને તેમને જ્યોતિર્લિંગના રૂપમાં અહીં રહેવાની પ્રાર્થના કરી હતી. તમને જણાવી દઈએ કે સોમા ચંદ્રનું નામ છે અને શિવએ ચંદ્રને પોતાના નાથ સ્વામી ગણીને અહીં તપસ્યા કરી હતી. તેથી જ આ જ્યોતિર્લિંગને સોમનાથ કહેવામાં આવે છે.
તીર સ્તંભનું વણઉકેલાયેલ રહસ્ય
મંદિરની દક્ષિણે સમુદ્ર દ્વારા તીર સ્તંભ છે, જે ખૂબ જ પ્રાચીન છે, તીર સ્તંભનો ઉલ્લેખ લગભગ 6 ઠ્ઠી સદીથી ઇતિહાસમાં જોવા મળે છે, પરંતુ તે ક્યારે બન્યું, કોણે કર્યું અને શા માટે કર્યું તે કોઈને ખબર નથી. જાણકારોનું કહેવું છે કે તીરનો થાંભલો માર્ગદર્શક સ્તંભ છે, જેની ટોચ પર તીર બનાવવામાં આવ્યું છે. જેનો ચહેરો સમુદ્ર તરફ છે. આ તીર સ્તંભ પર લખ્યું છે, અસમુદ્રંત દક્ષિણ ધ્રુવ, અવરોધિત જ્યોતિમાર્ગ, આનો અર્થ એ છે કે સમુદ્રના આ બિંદુથી દક્ષિણ ધ્રુવ સુધી સીધી રેખામાં એક પણ અવરોધ નથી. આ રેખાનો સરળ અર્થ એ છે કે જો સોમનાથ મંદિરના તે બિંદુથી દક્ષિણ ધ્રુવ સુધી એટલે કે એન્ટાર્કટિકા સુધી સીધી રેખા દોરવામાં આવે તો મધ્યમાં એક પણ પર્વત કે જમીનનો ટુકડો આવતો નથી. હવે સૌથી મોટો સવાલ એ છે કે, શું લોકોને તે સમયગાળામાં પણ ખબર હતી કે દક્ષિણ ધ્રુવ ક્યાં છે અને પૃથ્વી ગોળ છે ? કેવી રીતે એ લોકોને આ વિશે ખ્યાલ આવ્યો કે તિર સ્તંભમાં કોઈ અવરોધ નથી ? તે અત્યાર સુધી એક રહસ્ય રહ્યું છે.
17 વખત મંદિર પર હુમલો થયો
સોમનાથ મંદિરનો ઇતિહાસ જણાવે છે કે સમય સમય પર મંદિર પર હુમલો અને તોડફોડ કરવામાં આવી હતી. મંદિર પર કુલ 17 વખત હુમલો કરવામાં આવ્યો હતો અને દરેક વખતે મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ મંદિર પર કોઈ અસર થઈ નથી. એવું માનવામાં આવે છે કે આ શિવલિંગ રચના સમયે બ્રહ્માંડ હાજર હતું, તેનું મહત્વ ઋગ્વેદમાં પણ જણાવવામાં આવ્યું છે.