ઘણી વખત એક નોટ ઘણા લોકોને આવે છે કે તે કાં તો ફાટેલી હોય છે અથવા તો પોતાની જાત થી ફાટી જતી હોય છે. આવું લગભગ દરેકને એક સમયે થયું હશે. આવી સ્થિતિમાં, લોકો કાં તો તેને દુકાનદારને બદલવાની વિનંતી કરે છે અથવા કમિશનના આધારે તેને બદલવામાં આવે છે. જો કે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયાએ આ સંદર્ભે એક નિયમ બનાવ્યો છે. આરબીઆઈ કદ પ્રમાણે તૂટેલી નોટોને બદલે છે. આ માટે આરબીઆઈએ કેટલાક ધોરણો નક્કી કર્યા છે.
વિવિધ નોટો માટે વિવિધ નિયમો
દેશમાં 14 પ્રકારની નોટો ચાલી રહી છે. તેમાંથી, 12 પ્રકારની નોટોની આપલે કરવામાં આવી હતી, પરંતુ 200 અને 2000 ની નોટો બદલી આપવાનો કોઈ નિયમ નથી. હવે રિઝર્વ બેંકે એક નવો નિયમ જારી કર્યો છે. 5 સપ્ટેમ્બર, 2018 ના રોજ, એક ગેઝેટ જારી કરીને, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે નોટોની આપલે માટેના નિયમો નક્કી કર્યા છે. દેશમાં ચાલી રહેલી કુલ 14 પ્રકારની તૂટેલી નોટો અમુક શરતો સાથે બદલી શકાય છે. 1 થી 20 રૂપિયા સુધીની નોટોની આપલે માટે આરબીઆઈ કોઈ પૈસા લેતી નથી. જો કે, આ માટે તૂટેલી નોટોની લંબાઈ નિશ્ચિત હોવી જોઈએ. એટલે કે, નુકસાન થયા પછી, નોટોની લંબાઈ અનુસાર નોટને બદલવામાં આવે છે.
આ પરિસ્થિતિઓમાં નોટ બદલાશે નહીં
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયાના નિયમો અનુસાર, ખરાબ રીતે દાઝેલા, ફાટેલા ટુકડાઓના કિસ્સામાં નોટને બદલી શકાતી નથી. આવી નોટો ફક્ત આરબીઆઈની ઇશ્યૂ ઓફિસ પર જ લઈ શકાય છે. ઉપરાંત, નોટ કે જેના પર સૂત્રોચ્ચાર અથવા રાજકીય સંદેશા લખેલા છે તે ચલણ તરીકે ઉપયોગ કરી શકાતા નથી. જો બેંક અધિકારીને લાગે છે કે તમે ઇરાદાપૂર્વક નોટ ફાડી કે કાપી છે, તો તે તમારી ચલણની આપ-લે કરવાનો ઇનકાર કરી શકે છે. આ શરતો સાથે આરબીઆઈની નોટ બદલાય છે.
1 થી 20 રૂપિયા સુધીની નોટોના બદલામાં કોઈ પૈસા કાપવામાં આવતા નથી
- નોટ – વિસ્તાર – નોટ બદલવા માટે જરૂરી વિસ્તાર
- 1 રૂપિય – 61.11 સે.મી. – 31 ચોરસ સેન્ટિમીટર
- 2 રૂપિયા – 67.41 સે.મી. – 34 ચોરસ સેન્ટિમીટર
- 5 રૂપિયા – 73 .71 સે.મી. – 37 ચોરસ સેન્ટિમીટર
- 10 રૂપિયા – 86.31 સે.મી. – 44 ચોરસ સેન્ટિમીટર
- 20 રૂપિયા – 14.7 સે.મી. – 47 ચોરસ સેન્ટિમીટર
50 થી 2000 રૂપિયાની નોટોના બદલામાં કોઈ પૈસા કાપવામાં આવતા નથી
- નોટ નોટ નું ક્ષેત્રફળ – સંપૂર્ણ પૈસા માટેનો ન્યુનતમ ક્ષેત્રફળ- અડધા પૈસામાટેનો ન્યુનતમ ક્ષેત્રફળ
- 50 107.31 ચોરસ સે.મી. – 86 ચોરસ સે.મી. – 43 ચોરસ સે.મી.
- 100 114.61 ચોરસ સે.મી. – 92 ચોરસ સે.મી. – 46 ચોરસ સે.મી
- 200 96.36 ચોરસ સે.મી. – 78 ચોરસ સે.મી – 39 ચોરસ સે.મી.
- 500 99.0 ચોરસ સે.મી. – 80 ચો.મી. – 40 ચો.મી. સે.મી.
- 2000 109.56 ચોરસ સે.મી. – 88 ચોરસ સે.મી – 44 ચો.મી.