તમે સાંભળ્યું તો હશે કે આ જગ્યા પર વાદળ ફાટ્યું, પરંતુ આ વાદળ કઈ રીતે ફાટે? જાણો નિષ્ણાતોના ખાસ મત
જો કોઈ પર્વતીય સ્થળે એક કલાકમાં 10 સે.મી.થી વધુ વરસાદ પડે છે, તો તેને ક્લાઉડબર્સ્ટ કહેવામાં આવે છે. એટલે કે આપણે એવું કહીએ કે વાદળ ફાટ્યું છે. વિશાળ માત્રામાં પાણી પડે અને માત્ર સંપત્તિને જ મોટું નુકસાન પહોંચાડે એવું નથી, પરંતુ માનવજીવનને પણ નુકસાન પહોંચાડે છે. ભારતીય હવામાન ખાતા (આઈએમડી) ના ડિરેક્ટર મૃત્યુંજય મહાપાત્રા કહે છે કે ક્લાઉડબર્સ્ટ ખૂબ જ નાના પાયે ઘટના છે અને તે મોટાભાગે હિમાલયના પર્વતીય વિસ્તારો અથવા પશ્ચિમ ઘાટમાં થાય છે. મહાપાત્રા મુજબ, જ્યારે ચોમાસામાં ગરમ પવન ઠંડા પવન સાથે મળે છે, ત્યારે તે મોટા વાદળો બનાવે છે. તે ટોપોગ્રાફી અથવા ભૌગોલિક પરિબળોને કારણે પણ છે.
સમાચાર એજન્સી પીટીઆઈના એક અહેવાલ મુજબ સ્કાયમેટ વેધરના વાઇસ પ્રેસિડેન્ટ (હવામાનશાસ્ત્ર અને આબોહવા) મહેશ પલવત કહે છે કે આવા વાદળોને ક્યુમ્યુલોનિમ્બસ કહેવામાં આવે છે અને તે 13-14 કિલોમીટરની ઉંચાઈ સુધી લંબાય છે. જો આ વાદળો કોઈ વિસ્તાર પર અટવાઈ જાય અથવા પવન ન આવે તો ત્યાં વરસાદ પડે છે. પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલયના સચિવ એમ રાજીવન કહે છે કે એવું લાગે છે કે ક્લાઉડબર્સ્ટની ઘટનાઓ વધી રહી છે. હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડ સિવાય જમ્મુ-કાશ્મીર અને લદ્દાખના કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશોમાં આ મહિનામાં વાદળ ફાટવાની ઘટનાઓ બની છે.
આઇએમડી વેબસાઇટના એક સમજૂતી અનુસાર “વાદળના ફાટવાની આગાહી કરવી મુશ્કેલ છે કારણ કે તે જગ્યા અને સમયની દ્રષ્ટિએ ખૂબ જ નાના પાયે થાય છે.” આનું નિરીક્ષણ કરવા અથવા તાત્કાલિક માહિતી પ્રદાન કરવા માટે અમને આવા વિસ્તારોમાં ખૂબ સઘન રડાર નેટવર્કની જરૂર પડે છે જ્યાં આવી ઘટનાઓ અવારનવાર આવે છે અથવા આપણી પાસે ખૂબ ઉંચા રિઝોલ્યુશન હવામાન આગાહી મોડેલ છે. આગળ કહેવામાં આવ્યું છે કે મેદાનમાં પણ ક્લાઉડબર્સ્ટની ઘટનાઓ બને છે. પરંતુ, કેટલાક ભૌગોલિક પરિબળોને કારણે, આવા બનાવો પર્વતીય વિસ્તારોમાં વધુ થાય છે.
મહાપાત્રા કહે છે કે ક્લાઉડબર્સ્ટની આગાહી કરી શકાતી નથી, પરંતુ અમે ખૂબ ભારે વરસાદની ચેતવણી આપીએ છીએ. હિમાચલ વિશે વાત કરીએ તો અહીં અમે રેડ એલર્ટ જારી કર્યું હતું. પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલયમાં કાર્યરત વરિષ્ઠ હવામાન વિજ્ઞાની કમલજીત રે કહે છે કે ઘણી ક્લાઉડબર્સ્ટની ઘટનાઓ શોધી કાઢવામાં આવે છે કારણ કે દરેક જગ્યાએ જ્યાં આ પ્રકારની ઘટનાનું સ્વચાલિત હવામાન મથક હોય તે જરૂરી નથી. આ સિવાય, બીજું મોટું કારણ એ છે કે આ ઘટનાઓ ખૂબ ટૂંકા ગાળા માટે થાય છે. આ સામાન્ય હવામાન ઘટના નથી, તે મિલકતને અને લોકોના જીવનને નુકસાન પહોંચાડે છે.
તેમ છતાં વાદળ વિસ્ફોટની ઘટનાઓની આગાહી કરવી મુશ્કેલ છે, ડોપ્લર રડાર્સ આ કાર્યમાં ખૂબ મદદરૂપ સાબિત થઈ શકે છે. પરંતુ રડાર દરેક ક્ષેત્રમાં હાજર ન હોઈ શકે, ખાસ કરીને હિમાલય ક્ષેત્રમાં. 23 જુલાઇના રોજ પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રી જીતેન્દ્ર સિંહે લોકસભામાં જણાવ્યું હતું કે હિમાલય ક્ષેત્રમાં સાત ડોપ્લર રડાર છે. તેમાંથી બે જમ્મુ-કાશ્મીર (સોનમર્ગ અને શ્રીનગર) માં, બે ઉત્તરાખંડ (કુફરી અને મુક્તેશ્વર), એક આસામ (મોહનબારી) માં, એક મેઘાલય (સોહરી) અને એક ત્રિપુરા (અગરતલા) માં છે. હિમાચલ પ્રદેશમાં વધુ બે ડોપ્લર રડાર માટે એનઓસી (નો ઓબ્જેક્શન સર્ટિફિકેટ) ની રાજ્ય સરકાર તરફથી રાહ જોવાઇ રહી છે.
જો બુધવારની જ વાત કરવામાં આવે તો જમ્મુ-કાશ્મીરમાં સતત વરસાદ થઈ રહ્યો છે. બુધવારે અમરનાથમાં અચાનક વાદળ ફાટવાથી સિંધ નદીનું જળસ્તર વધી ગયું છે. આ ઘટના બાદ એનડીઆરએફની ટીમ ઘટનાસ્થળ માટે રવાના થઈ ગઈ છે. પરંતુ અહીં એનડીઆરએફની બે ટીમ પહેલાથી હાજર છે. અમરનાથ યાત્રા આ વખતે સ્થગિત છે અને જે સ્થળ પર દુર્ઘટના ત્યાં કોઈ યાત્રી હાજર નહતા. આ પહેલા કિશ્તવાડ જિલ્લાના એક સૂદુર ગામમાં સવારે સાડા ચાર કલાકે વાદળ ફાટવાથી સાત લોકોના મોત થયા હતા અને 17 લોકો ઘાયલ થયા હતા.
